نشریه فصل رویش شماره2

با سلام و تحیت فراوون

حرفای جالبی دارم براتون

حرفای من راجِِبِ تحقیقاته

که این روزا با کمی تحریفاته

فکر نکنید قصد و غرض دارم من

دشمنی و درد و مرض دارم من

غریبه نیستم به خدا، آشنام

اهل همین محلّه‌ام، با شُمام

فقط یه انتقاد جزئی دارم

با شعر می‌خوام روی کاغذ بیارم

 

سال‌های اول که تو حوزه بودیم

تو حُجره‌ها با هم نشسته بودیم

کار ندارم، دوران خوبی داشتیم

غُصّه‌ها رو با هم کنار می‌ذاشتیم

با صرف و نحو چقدر صفا می‌کردیم

نکته‌های خوبو، سِوا می‌کردیم

بعدِ یه بحث شاد و پُر سر صدا

خیلی سریع می‌شدیم از هم جدا

تابَه مونو از طاقچه بر می‌داشتیم

می‌شُستیم و گوجه رو توش می‌ذاشتیم

یه چند تا تخم مُرغ جدا می‌کردیم

یواش تو گوجه‌ها رها می‌کردیم

رو شعله ها می‌ذاشتیم و می‌پختیم

آخرِ کار اُملت بهش می‌گفتیم

وای نمی‌دونی گر چه بی‌ریا بود

لقمه‌هایی که دست بچه‌ها بود

پهن که می‌شد لقمه‌ها روی غذا

دل حسابی در می‌اوُمد از عزا

این شعار بچه‌ها بود همیشه:

((طلبگی بی‌تخم مرغ نمیشه))

بگذریم از خاطرات گذشته

هر چی بوده، رفته و برنگشته

اما یه روز تو بستری آماده

بین همون طلابِ شوخ و ساده

یک خبرِ مُهمّی منتشر شد

مثل یه بُمب تو حوزه منفجر شد

اون خبر از تأسیس تحقیقات بود

ساختمانی که اِند تشکیلات بود

گفتن اگه می‌خوای که مشهور بشی

با اهل علم همراه و محشور بشی

سریع بیا شروع به تحقیق بکُن

بعداً برو اسلام و تبلیغ بکُن

هر چی می خوای اینجا فراهم شده

قامت ما ، برا همین خم شده

بعدِ سه چار سال که شدی مُحقّق

بخوای نخوای خودت میشی مشوّق

تألیفاتِت تکوُن می‌دِه عالَمُو

پرستیژت خشک می‌کنه آدمو

خلاصه محشری به پا می‌کنی

مردم و با دین آشنا می‌کنی

این خبر و وقتی که من شنیدم

از فرط خوشحالی فقط دویدم

نفس زنان به ساختمون رسیدم

صندلی رو سمت خودم کشیدم

عرض ادب کردم و زود نشستم

مشخصاتم و سریع نوشتم

رئیس اونجا به من احترام کرد

با کلی آب و تاب به من سلام کرد

گفت خیلی زود یه موضوع انتخاب کن

از طفره و حاشیه اجتناب کن

چون که اصلاً روش نمی‌‌شناختم

خیلی سریع روحیه‌ام رو باختم

 

گفتم که من هیچی سرم نمی‌شه

این لباس قشنگ تنم نمی‌شه

گفت عزیزم ناراحتی نداره

فکر نکنی یه وقت شدی بیچاره

مرکز برات کلّی هزینه کرده

برای تحقیق تو رو بیمه کرده

بی‌برنامه صدات نمی‌کنیم ما

بی‌راهنما رهات نمی‌کنیم ما

شوخی که نیست کلّی کلاس می‌ذاریم

استاد راهنما برات میاریم

کاغذای روی میزو تکون داد

لیست اساتیدو به من نشون داد

وقتی اسامی رو دیدم کُپ کردم

سؤالی از روی تعجب کردم:

آیا اینا اهل تخصّص هستند؟

همیشه در حال تفحّص هستند؟

تا به حالا مقاله‌ای نوشتند؟

پشت میز روزنامه‌ای نشستند؟

یه وقت دیدم رئیس شده دل آزار

گفت: طلبه! اِنقدر منو نیازار

اینهمه سخت نمی‌گیرن به والله

حوصله کن، یاد می‌گیرن ایشاالله

چند صباحی نمره بِدَن به تحقیق

یه چند تا رَد کُنن، یه چند تا تصدیق

پخته می‌شَن یه روز تو این گیر و دار

شما رَم استاد می‌کنن تو این کار

مشروط به اینکه سَرِ جات بشینی

غُر نزنی، نتیجه رو ببینی

یه چند سالی گذشت از این ماجرا

با جزئیات کار شدیم آشنا

تحقیق نگو، چاپ می‌زدیم از کتاب

دو ساعته تموم می‌شُد با شتاب

یه جمله کوتاه که می‌نوشتیم

فضای یک صفحه رو می‌گرفتیم

با عینکای ریز طرح ابرو

هر کی می‌دید ما رو می‌رفتش از رو

کیفای خوشگل و سِوا می‌کردیم

شیرازه‌ها رو توش رها می‌کردیم

استاد راهنما مونو می‌دیدیم

حاصل چاپو روبروش می‌چیدیم

مردُمَکش رو کلمات می‌چرخید

از سرِ سادگی یهو می‌خندید

نگاه می‌کرد، صدا می‌کرد ماشاءالله

جوادی آملی شی اِیشاءالله

قلم که نیست، سحرِ خدا گواهه

پیشرفت حوزه دیگه رو به راهه

امیدوارم یه روز تو رو ببینم

با افتخار کنار تو بشینم

پیشونی قشنگتو ببوسم

مثل یه شمع بازم برات بسوزم

نمره خوب بِهِت می‌دَم که گنجه

حدست درسته، نمره تو پنجه

خدا وکیلی حال می‌کردیم امّا

این شده بود برای ما معمّا

«چطوره چاپ ما به نمره خورده

نیومده اینهمه دل رو بُرده

امّا یه تحقیق دقیق و شامل

نمره دو هم نگرفته کامل؟»

بی‌خیالش هنوزم این معماست

چیزی که هست  استاد از این مُبرّاست

طول می‌کشه اگر بدم ادامه

خب دیگه شعر محدودیت میاره

پس بذارید این قَلَم و تیز کنم

نکته‌ها رو مهمتر و ریز کنم

خاطره جالبی رو بگم من

دیر نشده، از پیشتون برَم من

اینرو من از یک طلبه شنیدم

تحقیق اینجوری دیگه ندیدم

میگه یه روز به تحقیقات سر زدم

موذیانه، به احترام در زدم

رئیس به من گفت: پسرم بفرما

نمون به پشت دَر، میون سرما

رفتم جلو، سلام دادم با ادب

گفتم که من به یادتم روز و شب

با احتیاط دو دستمو پیش بُردم

دستای مهربونشو فشردم

گفت: عزیزم! حرفی داری؟ به گوشم

شروع بکن تا من یه چای بنوشم

گفتم: که من موضوع می‌خوام از شما

لیست و بیرون کشید و گفت: بفرما

یه موضوع برداشتم و راهی شدم

تو دل دریا مثل ماهی شدم

کتابارو ورق زدم خیلی تند

مَطالبم همونجا بود، خیلی رند

یه کتاب قطوری پیدا کردم

این دل غصه‌دار و شیدا کردم

خیلی عجیب بود که چیزی کم نداشت

وجود من با اون دیگه غم نداشت.

خودکارم و برداشتم و نوشتم

حتّی یه واو هم دیگه جا نذاشتم

از بای بسم الله تا میم آخر

هر چی که بود چاپ می‌زدم سراسر

مطالبو جمع کردم و دویدم

یه شیرازه از مغازه خریدم

تحقیقم و بُردم برای استاد

یکدفعه چشماش به منابع افتاد

گفت: باریک الله به تو که زرنگی

تحقیق نوشتی تو به این قشنگی

نمره پنج برای تو نمره نیست

بِهِت می‌دم چون که نمیشه داد بیست

همینطوری موندم بودم گیج و منگ

نمره گرفت این کار بی دنگ و فنگ

تحیق من نمره گرفت خدائیش؟!

یا چش و ابرو یا موها یا که ریش؟

کار نداریم اینها که عادّی شده

از روز یک نگاها مادّی شده

تازه یه روز تو تحقیقات که بودم

بیکار رو صندلی نشسته بودم

یک قفسه دیدم که خیلی جالب

پر شده بود از تحقیق و مطالب

یه چند تا جزوه توش گذاشته بودن

یه جمله‌‌ای بالاش نوشته بودن:

«این جزوه‌ها تحقیقات برتره

مربوط به طلّاب موفّق‌تره»

با دقّتِ بیشتر که توشو دیدم

چیزی دیدم بی‌اختیارخندیدم

جزوه‌ای که به بنده منتسب بود

بین اونا دیدم که منتخب بود

جریان من همینجا پایان گرفت

وضعیتم تا حدی سامان گرفت

اما یه عده بعد این مرحله

تشویق شدن با شادی و هروله

سکه هارو گرفتن و دویدن

خیلی راحت از موانع پریدن

خودشونو محقق سال کردن

خودمونیم اما چقدر حال کردن

 

دیگه برات چیزی نمی‌نویسم

بیشتر از این درّ و گُهر نریزم

فکر می‌کنم همین برات کافیه

اگر چه باز مطالبی باقیه

دیرم شده، می‌خوام برَم رهام کُن

نوکرتم! فقط دُعا برام کن

که بعد این پرروئی و جسارت

اخراج نشیم با یه وانت حقارت

 

 

کمال خلقت در انسان کامل است . پروراندن موجودی که تمام استعدادهای خود را به فعلیت برساند، موجودی که در پله آخر نردبان سعادت دنیوی و اخروی پا گذاشته و افق ها را در نوردد. ولی انسان تنها با تکیه بر استعداد ها و توانایی های درونی و ذاتی خود ، قدرت رسیدن به آن قلّه را ندارد . پس محدود بودن توانایی بشر در رسیدن به آن هدف عالی و تحقق فلسفه آفرینش، نیازمندیش به عنصر وحی و دین را مسجّل می سازد تا در پرتو آن قلّه کمال خود را دیده و راه رسیدن به آن را بیاموزد . بر این اساس خداوند حکیم وحی و دین را بوسیله انبیاء الهی فرو فرستاد تا هدایت و راهنمایی انسان در تمام حوزه های زیستی حاصل گردد و برای اتمام نعمت و منتهای لطف خود، پیشوایانی قرار داد تا با تفسیر و تشریح دین، راه را روشنتر و آشکارتر ترسیم کنند تا اینکه در یک مقطع زمانی این رسالت عظیم و میراث گرانبهای انبیاء و امامان بر عهده حوزه و عالمان دینی گذاشته شد؛ به طوری که حوزه های شیعی با جهاد علمی و عملی فرزانگانش قدم در راه اشاعه دانش و ارزش های دینی نهاده و متحمل سختی های فراوانی شدند. علاوه بر اینکه حوزه و روحانیت توانست بذر ایمان دینی را در جامعه بنشاند و شهد اعتقاد و باور دینی را در جانها زنده نگاه دارد .

بیش از هزاران سال است که جامعه علمی شیعه و روحانیت آن به طور رسمی در دنیای اسلام مشغول فعالیت است. علماء و فقهاء و شاگردان آنها در هر مرتبه و درجه ای، در ابعاد گوناگون زندگی بشر مثل     حوزه های اخلاق و تربیت دینی، جلوگیری از انحرافات اعتقادی، مبارزه با استکبار و استبداد و تلاش در عرصه های سیاسی دوران مختلف شدت و اختناق و بنا گذاری و گسترش علوم دینی و ... همت گماردند .

حضور روحانیت شیعه در جریانهای سیاسی گذشته و نقش آفرینی آن ، بارزترین و عینی ترین نمونه همت بی دریغ آنان است . با نگاهی به گذشته روشن می شود که در هر نهضت ، حرکت ، تحول و نقطه عطفی در تاریخ ملت های مسلمان که روحانیت حضور داشته ، به همان اندازه آن نهضت و حرکت رشد داشته و نهایتاً به پیروزی نایل آمده است و هر جا که روحانیت حضور نداشته و یا حضور کمرنگی داشته ، پیشروی برای مردم حاصل نشده و دیگران نتوانسته اند سکان کشتی را در امواج پر تلاطم نهضت ها به درستی هدایت کرده و ایمان و حمایت مردم را به آن حرکت جلب کنند.

در حال حاضر نیز همین گروه معدود و اندک ، توانسته است با تکیه بر میراث تقوایی و علمی خود، هیمنه مستکبرین جهانخوار را شکسته و خواب آسوده را از چشم آنها برباید . علاوه بر نقش انکار ناپذیر روحانیت و آگاهی بخشی آنها در تحقق انقلاب اسلامی ، مدیریت انقلاب در بحرانی ترین شرایط جنگی تا سازندگی و تا دستیابی به فن آوری های علمی و هسته ای و... همه و همه در سایه حضور روحانیت و روشنگری آنان و تقویت ایمان دینی مردم دست یافتنی شده و گویای این مطلب است که چنانکه انقلاب اسلامی در حدوث خود نیازمند حوزه و عالمان شیعه بود ، در بقاء خود نیز نیازمند حضور آنان است. البته ناگفته نماند که این اعتماد تاریخی به روحانیت در گرو دانش، فرزانگی، قداست و طهارت روح، مردم خواهی، صداقت هوشیاری و دهها فضیلت پاک و نابی است که در طول تاریخ حوزه خود را ه آنها آراسته است و دقت در نکات یاد شده، مسئولیت و رسالت روحانیت ( از سازمان مدیریت، طلاب، ائمه جمعه وجماعت، اساتید و غیره ) را مضاعف می کند. میراثی که با درد و سوز و حرمان ها و شهادت ها بدست ما رسیده و به رایگان در اختیار ماست، وظیفه ما را سنگین تر کرده است. علی الخصوص در ایران اسلامی که روحانیت به هدف برقراری حکومت دینی و بستری برای غنیمت بخشیدن به دین دست یافت ، تکلیف بیشتری بر دوش دارد. باید تلاش شود از فرصت طلائی حکومت اسلامی نهایت استفاده برده شود . به شهادت تاریخ در هیچ زمانی، شرایط مهیّاتر از اکنون نبوده و هیچ جمعیت دینی این مقدار امکانات و ظرفیت برای تبلیغ و اجرای احکام الهی نداشته است. باید چون امامین همامین باقرین (علهیما السلام ) از کوچکترین فرصت، بهره برداری کرد و در تبین و تحکیم انقلاب علمی آنها اقدامی اساس کرد تا اینکه تمام اقصی نقاط جهان را از شهد شیرین و گوارای معارف ناب اسلام اصیل، سیراب کرد. قدرت های شیطانی و استعماری این مقام و موقعیت روحانیت را دریافته اند و در اندیشه برآمده اند تا با منزوی ساختن روحانیت، به آینده اقتدار خود، مصونیت بخشند؛ پس باید عاقلانه و عالمانه تمام همت و استعداد های موجود را بکار گرفت و این میراث گرانبها را به قوه اخذ کرده و با چیزهای بی اساس و یا غیر مهم فرصت را از دست نداد بی شک حاصل اغتنام فرصت های موجود و تدابیر لازم آن است که در این سرعت سریع حرکت های جهانی حوزه و روحانیت نقش بی بدیل خود را در تمام عرصه های زندگی بشری و در نهادینه کردن دین و معنویت، به درستی ایفاء نموده و حیات معنادار را به انسان رنجور و خسته هزاره سوم به ارمغان خواهد آورد.

نقد و بررسی دیدگاههای مذکور

1-نسبیت‌گرایی توصیفی

این نسبیت تنها با مراجعه به برخی مستندات و شواهد جزئی ادعا می‌شود که ارزش های مورد قبول افراد و جوامع گوناگون، متفاوت است و اصول ثابت ارزشی وجود ندارند.

اما این استنتاج نادست است، زیرا اختلاف نظر در احکام اخلاقی هر چند زیاد باشد و نمونه‌های فراوانی از آن ارائه شود دلیل بر عدم وجود اصول ثابت و مشترک نخواهد بود.

2-معرفت شناختی

نقدی که بر این استدلال وارد است مربوط به شیوه‌ی استدلال و مبنای نسبیت‌گرایی معرفت شناختی است. از این نسبیت‌گرایی و نسبیت‌گرایی توصیفی نتیجه گرفته می‌شود که اخلاق هیچ مبنای واقعی ندارد و تنها متکی به خواست ها و سلایق فردی یا توافق و قرارداد اجتماعی است، استنتاجی نابجا و نادرست صورت گرفته است. چون اولا چنان که گفتیم نسبیت‌گرایی توصیفی از اثبات اختلاف همه جانبه در ارزش های اخلاقی ناتوان است.ثانیا میان نسبیت‌گرایی توصیفی و معرفت شناختی، ربط منطقی وجود ندارد. علاوه بر این که  در نسبیت‌گرایی قراردادی تمام گزاره‌های اخلاقی همانقدر اخلاقی هستند که گزاره‌های مقابل آنها هستند.

مشکل اساسی دیگر نسبیت‌گرایی قرارداد گرایانه که اعتبار اخلاق را به نسبیت‌گرایی فرهنگی وابسته می‌دانند این است که تعریف مفهوم یک فرهنگ یا جامعه بسیار مشکل است، و از طرفی لازمه‌ی این نسبیت آن است که چنین حکم شود که فعل خاصی هم خطاباشد و هم خطا نباشد. مثلا اگر شخصی شهروندی آمریکایی است و عضوی از کلیسای کاتولیک روم او(از خهت کاتولیک بودنش )اگر سقط جنین را اختیار کند کار خطایی انجام می دهد و(ازآن جهت که شهروند آمریکایی است)اگر بر خلاف آموزش های کلیسای خود در مورد سقط جنین عمل کند خطا کار نیست.

در مورد نسبیت‌گرایی هنجاری همان نقدهایی که به نسبیت‌گرایی‌های قبل وارد شد بر این هم وارد است.

3- نسبیت‌گرایی فرهنگی:

نسبی‌ نگرها معمولا برای تنوع فرهنگی اهمیت چشمگیری قائلند و وجود چنین تنوعی چون و چرا بر نمی‌دارد. چیزی که به این اندازه بدیهی نیست این است که آیا در خصوص باورهای اخلاقی پایه نیز اختلاف نظر وجود دارد.مثالی ساده در این زمینه به ما کمک خواهد کرد. انگلیسی‌ها از سمت چپ جاده می‌رانند، آمریکایی‌ها از سمت راست. این روال ها به حکم قوانین انجام می‌گیرد و قوانین انگلستان و آمریکا در این خصوص متفاوت است. ولی این روال های مغایر لزوما ثابت نمی کند که در باورهای پایه هم اختلاف وجود دارد. طراحان قوانین هر دو کشور، چه بسا بر مبنای اصولی واحد عمل کرده باشند. نظیر این که پیروی اعضای جامعه‌ای واحد از قوانین واحد راهنمایی و رانندگی برای همگان به یکسان اسباب خیر و برکت است.

بنابراین، درست است که اعمال اخلاقی در جهان بسیار متفاوت است، ولی امکان دارد توافقی بنیادین بر سر ارزش ها و اصول اخلاقی پایه وجود داشته باشد.

دیگر اشکالات نسبیت‌گرایی فرهنگی این است که ما مجبوریم تا از هنجارهای اجتماعی پیروی کنیم در غیر این صورت خودمان با خودمان در تناقض خواهیم بود. اگر «خوب» و «از نظر اجتماعی پسندیده»به یک معنی باشد،آنگاه اگر یکی از آنها بر چیزی صدق کند آن دیگری نیز باید بر آن صدق کند. .بنابراین این استدلال معتبر است که: فلان کار از نظر اجتماعی پسندیده است.

اگر نسبیت‌گرایی فرهنگی صحیح باشد آنگاه به طور سازگاری نمی‌توانیم با ارزشهای جامعه خودمان مخالف باشیم. اگر نسبیت‌گرایی فرهنگی صحیح باشد،آنگاه به طور سازگاری نمی‌توانیم با ارزش‌های جامعه‌ی خودمان مخالف باشیم.اما این گفته یک نتیجه‌ی باطلی است. مطمئنا می‌توانیم به طور سازگاری تأیید کنیم که کاری از نظر اجتماعی پسندیده است، ولی انکار کنیم که کار خوبی است.در صورتی که اگر نسبیت‌گرایی فرهنگی صحیح باشد، این حرف متناقض و محال است.

4-فرااخلاق

استدلال معمول و رایجی که برای اثبات نسبیت‌گرایی فرااخلاقی بکار می‌رود مبتنی است بر نسبیت‌گرایی توصیفی در حالی که هنوز درباره‌ی نسبیت‌گرایی توصیفی بحث و مناقشه وجود دارد. حتی برخی از انسان‌شناسان فرهنگی و روان‌شناسان اجتماعی (همچون رالف لینتون و اس.ای.اس) حقانیت آن را به زیر سوال برده‌اند.لیکن اثبات نسبیت‌گرایی توصیفی به تنهایی برای اثبات نسبیت‌گرایی فرااخلاقی کافی نیست، همچنین باید اثبات کرد که احکام اخلاقی اصلی مردم حتی اگر کاملا تعلیم داده شوند و همگی باورهای ناظر به واقع مشترکی داشته باشند باز هم مختلف و متعارض خواهد بود.

5-روان شناختی

رسالت روان‌شناسی تبیین فرآیند حاکم بر رفتارهای انسان و توضیح چگونگی تحقق این رفتارها در ساحت روانی وجود انسان است و از این رو توجه خاصی به مناسبات و داد و ستدهای روان وتن در پیدایش رفتار دارد. اما پاسخ به سوال از علت بنیادین و نخستین رفتارهای آدمی و قضاوت نسبت به سؤال از تمام علت رفتارهای بشری امری است که از حوزه‌ی صلاحیت روان‌شناختی خارج است و اگر قضاوتی نیز در این باره و بر اساس مبانی موجود در روان‌شناسی صورت گیرد، فاقد هر گونه اعتبار علمی و کارشناسی است به عبارت دیگر روان‌شناسی فرایند داوری های ما را توضیح می‌دهد نه ملاک و میزانی را که باید داوری بر اساس آن صورت گیرد.

بنابراین با یافته‌های روان‌شناختی نمی‌توان نسبت به عدم تأثیر اراده‌ی انسان و مجبور بودن او در تمامی رفتارها و از جمله رفتار اخلاقی او داوری کرد تا در سایه‌ی آن بتوان نسبیت اخلاق را برکرسی نشاند. به علاوه غلبه‌ی فشارهای روانی بر فرد هنگامی موجب رفع مسئولیت اخلاقی و قبح یک عمل می‌شود که به مرز جنون و ناتوانی برسد و کاملا تعقل و اندیشه و قدرت را در فرد از بین ببرد و جنون و عجز یک مفهوم مشخص عرفی و یک حقیقت خارجی ثابت‌اند نه امری نسبی و سیال.

6-جامعه‌شناختی

اشکال وارد بر این بیان متوجه مبنای آن است. در بحث از مناسبات «فرد» و «جامعه» اصالت با (فرد) است و جامعه مقصود بالعرض می باشد؛ اگر چه تأثیرات جزئی اجتماع بر تربیت فرد را نیز نمی‌توان انکار کرد. همچنین شخصیت نوعی انسان با نیازها و لوازم خود، در طول تحولات و در شرایط مختلف، ثابت‌اند. اجتماع نیز از احکام طبیعت انسان بوده و به پیروی از ثبات طبیعت انسان، احکام اجتماعی هم ثابت‌اند. اگر چه برخی تغییرات جزئی پیدا می‌کنند، امور کلی جامعه مانند ضرورت خود اجتماع و خوبی و بدی، تغییر نمی‌کند. حسن اعتدال در چهار غریزه‌ی حفظ موجودیت و دفاع و کنجکاوی و اعمال و قدرت و پذیرش آن یعنی عفت، شجاعت، علم و عدالت،امری پایدار و ثابت است. و چون اجتماع انسانی هم تابع احکام فرد در جامعه و طبیعت انسانی است، فضایل چهارگانه فوق، حسن و قبح دائمی دارند.

وقتی اصول اخلاقی ثابت باشد، فروع هم ثابت است و فقط تغییراتی در مصادیق به وجود می‌آید و یا در تطبیق اصول بر مصادیق اختلافاتی بروز می‌کند. بطور خلاصه، فشارهای اجتماعی اگر چه وجود دارند و بر رفتار و تربیت افراد هم تأثیر می‌گذارند، مادام که به مرز جبر فلسفی نرسد، موجب رفع مسئولیت اخلاقی و نسبیت در اخلاق نمی‌شوند؛ اگر چه می‌توانند در تشدید و تخفیف مسئولیت اخلاقی مؤثر باشند.

نقدهای کلی نسبیت‌گرایی در اخلاق:

1-اگر ما قائل به نسبیت اخلاقی باشیم، چنانچه یک فعل خاصی از  دو نفر به صورت متضاد صادر شود نمی‌توان میان آن دو حکم کرد و در مقام ارزشیابی نمی‌توان فعل آن دو شخص را ارزیابی نمود. زیرا هر کس فعل خودش را نسبت به شرایط و امور نسبی خود انجام می‌دهد. به عنوان مثال اگر گزاره دروغ گفتن را در نظر بگیریم که شخصی آن را خوب می‌داند و دیگری آن را بد می‌داند، در مقام قضاوت و داوری‌ چگونه می‌توان حکم کرد؟

البته ممکن است گفته شود که گزاره‌های اخلاقی امور فردی، شخصی و درونی هستند و متمایز از قواعد حقوقی می‌باشند و لذا هیچ ایرادی وارد نیست که در مقام ارتکاب متناقض یک فعل اخلاقی توسط دو نفر نتوانیم حکم کنیم.

سخن فوق وقتی صحیح است که گزاره‌های اخلاقی هیچگونه تأثیری بر فرد دیگری یا اجتماع و ... نداشته باشد. ولی آنجا که گزاره‌های اخلاقی تأثیراتی بر غیر می‌گذارند و اثر مثبت و یا منفی از خود به جا می‌گذارند می‌توان در مقام ارزیابی واقع شد، چرا که این گزاره از حیطه فردی خارج شده و تأثیری فراتر از حیطه فاعل آن دارد.

2-اشکال دیگری که به نسبیت‌گرا وارد می‌شود این است که این گرایش منجر به حذف ادله‌ی شهادت در محکمه‌های قضایی می‌شود. به این صورت کسی که  دروغ‌گویی و راست‌گویی را امری نسبی می‌داند، در محکمه نه تنها شهادت به دروغ می‌دهد بلکه آن را امری خوب و اخلاقی می‌داند در صورتی که در دادگاه‌های قضایی شهادت یکی از ادله‌ی اثبات حکم بوده و به آن اهتمام ورزیده می‌شود.

3-وقتی که شخص با دو فعل اخلاقی متناقض مواجه می‌شود این سوال پیش می‌آید که آیا این شخص می‌تواند هم مرتکب آن بشود و هم آن را ترک کند. اگر جواب آری است شخص دچار بحران هویت خواهد شد و اگر جواب منفی است پس باید برای خود اصولی داشته باشد که یکی از آن دو فعل را برگزیند که در این صورت به یک ثبات خاص فردی خواهیم رسید و از نسبیت مطلق که هیچ اصولی را نمی‌پذیرد خارج خواهیم شد.

پیامدهایی چند از نسبیت‌گرایی

1-سلب مسئولیت: هیچ فردی را در قبال رفتار خود از نظر اخلاقی و در بسیاری از موارد از جهت حقوقی مسئول نمی‌شناسند. افزون بر آن وجدان عمومی اعتماد به دیگران و عناوین خیر و شر هیچ مفهوم و خاصیتی نخواهد داشت.

2-بی‌ثمری احکام اخلاقی: احکام و قضایای اخلاقی وقتی مفیدند که منشأ اثر باشند و این امر ممکن نیست مگر با قبول با عشق به حقانیت عام مطلق و جاودانه اصول اخلاقی. ولی نسبیت‌گرای اخلاقی با همه‌ی این امور در ستیز است.

3-نفی کمال دین و جاودانگی دین: قبول تغییرپذیری و عدم ثبات احکام اخلاقی به معنای عصری و موقتی شدن تعالیم دینی و در نتیجه انکار کمال و خاتمیت دین است.

4-شکاکیت اخلاقی: امکان داوری قاطع نسبت به یک موضوع از بین می‌رود.

5-برابری خدمت‌کاران و خیانت‌پیشگان

ضرورت ترسیم اخلاق پایدار

نیم‌نگاهی به برخی پیامدهای نسبی‌گرایی اخلاقی، بر ضرورت وجود اخلاق جاودانه صحه می‌گذارد. هدفمندی انسان و مسئولیت‌پذیری او، توجیح حکیمانه تعلیم و تربیت و ترغیب و ترهیب امکان سخن گفتن از عدالت و ظلم و دفاع از حقوق انسان و مبارزه با تجاوز به حقوق او و تمییز بین فضیلت و رذیلت و ... و صدها رکن و اصل دیگر از اصول حیات انسانی که با نادیده‌گرفتن هر یک از آنها شیرازه حیات بشری از هم خواهد پاشید. همه در گروه تبیین، ترسیم و قبول اصول اخلاقی ثابت و پایدار است.

پی‌نوشت‌ها

1-شیروانی، علی، فرااخلاق، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی(دفتر اندیشه‌ی جوان)،(پاییز 1376)، ص11.

2-خوشحال، ابوالقاسم، امهات فلسفه اخلاق (دفتر اول) تهران: نشر بنفشه، (1380)، ص 14 .

3-مصباح، مجتبی، فلسفه اخلاق، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ص 17 .

4-دیلمی، احمد؛ آذربایجانی مسعود، اخلاق اسلامی، قم: نشر معارف، (1379)، ص40 .

5-مصباح، محمدتقی، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی امام خمینی، (1384)، ص 34.

6-بریمن، لوئیس، «نقدی  بر نسبیت‌گرایی»، محمود فتحعلی، نقد و نظر، س 4 ، ش 1-2 ، ص 325 .

7-سجادی، سید ابراهیم:  http:// www.balagh.net/ persian/akhlaq/falsafeh/03/277.htm  

8-فرانکنا، ویلیا کی، فلسفه اخلاق، هادی صادقی، قم: مؤسسه فرهنگی طه، (1346)، ص 22 .

9-مصباح، مجتبی، فلسفه اخلاق، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، (بهار1381)،ص172.

10-شهریاری، حمید، فلسفه اخلاق در تفکر غرب از دیدگاه السدیر مک اینتایر، تهران: سمت،(1385)، ص 3.

11-ادواردز، پل، فلسفه‌ی اخلاق، انشاءا... رحمتی، تهران: تبیان، (1378)، ص 182 .

12-ویلیامز، برنارد، فلسفه‌ی اخلاق، زهرا جلالی، قم: معارف، (1383)، ص 160 .

13-دیلمی، احمد؛ آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم: معارف، (1379)، ص 51 .

14-همان، ص 52 .

15-مصباح، مجتبی، فلسفه اخلاق، قم: مرکز انشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، (بهار 1381)، ص 174.

16-نقد و نظر، س 4 ، ش 1-2 ، 333 .

17-هو لمز، رابرت ال.، مبانی فلسفه‌ی اخلاق، مسعود علیا، تهران: ققنوس، (1389)، 333 – 331 .

18-دیلمی، احمد؛ آذربایجانی مسعود، اخلاق اسلامی، قم: نشر معارف، (1379)، ص 52 - 51 .

19-همان، ص 53 -52 .

20-همان، ص 42 – 41.

منابع

ادواردز، پل، فلسفه‌ی اخلاق، انشاء ا... رحمتی، تهران تبیان، (1378) .

خوشحال، ابولقاسم، امهات فلسفه اخلاق (دفتر اول)، تهران: نشر بنفشه، (1380).

دیلمی، احمد؛ آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم: معارف،(1379) .

شهریاری، حمید، فلسفه اخلاق در تفکر غرب از دیدگاه السدیر مک اینتایر، تهران: سمت، (1385).ص 3 .

شیروانی، علی، فرا اخلاق، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (دفتر اندیشه‌ی جوان)، (پاییز 1376).

فرانکنا، ویلیام‌کی، فلسفه اخلاق، هادی صادقی، قم موسسه فرهنگی طه، (1376).

مصباح، مجتبی، فلسفه اخلاق، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، (بهار 1381).

مصباح، محمدتقی، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی،(1384) .

نقد و نظر، س 4 ، ش 1-2 .

ویلیامز، برنارد فلسفه‌ی اخلاق، زهرا جلالی، قم: معارف، (1383).

هولمز، رابرت ال.، مبانی فلسفه‌ی اخلاق، مسعود علیا، تهران: ققنوس، (1379)

http ://www.balagh.net/ Persian/akhlaq/faslafeh/03/277.htm

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

حفظ ارزش های دینی و انسانی از مهمترین وظایفی است که بر عهده اعضا اجتماع است . اصالت فرهنگ هر فرد با عمل کردن به وظایفی که از لحاظ اجتماعی و دینی بر عهده اوست ، حفظ می شود و توجه به اصول فرهنگی و اخلاقی در زندگی و رعایت آنها ، میزان ارتباط فرد با این موازین را بیان می کند . هر جامعه ای برای خود اصولی دارد که تخطی از این اصول نا هنجاری تلقی می شود . در این میان ، تهاجم فرهنگی که در سالهای اخیر از سوی کشورهای غربی با هدف از بین بردن فرهنگ اصیل و اسلامی مردم کشورهای مسلمان تدارک دیده شده ، از جمله خطراتی است که جوامع اسلامی باید به همین دلیل در برابر آن مقاومت کنند ؛ یعنی باید برای حفظ اصالت فردی و اجتماعی خویش در برابر این تهاجم از خود مقاومت نشان دهند . از جمله نمونه های این تهاجم فرهنگی رواج مدگرایی در سطح جامعه است .مد گرایی و مد زدگی یکی از اشکال تهاجم فرهنگی است که دشمنان با رواج آن در صدد ایجاد خلل در فرهنگ جوامع دیگر هستند و مد زدگی باعث می شود که فرد آلت دست قرار گرفته و هر روز به یک سو کشیده می شود که در این میان کشورهای غربی بیشترین سوء استفاده را از این ماجرا می برند .

مد چیست؟

مد در لغت به معنای سلیغه و روش می باشد و در اصطلاح عبارت است از روش و طریقه ای موقتی ، که بر اساس ذوق و سلیقه افراد یک جامعه و سبک زندگی از جمله ؛ شکل لباس پوشیدن ، نوع آداب پذیرایی و معاشرت و تزیین و معماری خانه و ... را تنظیم می نماید . بنابر این می توان گفت ؛ مد به تغییر سلیغه ناگهانی و مکرر همه یا بعضی از افراد یک جامعه اطلاق می شود و منجر به گرایش به انجام رفتاری خاص یا مصرف کالای بخصوصی یا در پیش گرفتن سبکی خاص در زندگی می شود .

تاریخ مد گرایی

مد همیشه در طول تاریخ بشر همراه او بوده است و پدیده ای منحصر به عصر حاضر نیست این پدیده در هر دوره ای از تاریخ آگاهانه و با گزینش و انتخاب و با توجه به فرهنگ و چهار چوب های فکری و اعتقادی یک جامعه صورت گرفته است . بنابر این نمی توان تاریخ دقیقی برای شروع مد گرایی تعیین و تعریف کرد اما آنچه بیشتر در قرن بیستم و قرن حاضر اتفاق می افتد به تحولات اجتماعی و جنبشهای اروپا بر می گردد . البته جالب این جاست که این موجها عمدتا از ایالات متحده آمریکا به تمامجهان و به خصوص کشورهای جهان سومی فرستاده می شوند . در مورد تاریخ مد گرای در ایران نیز باید بگوییم که نمی توان تاریخ مشخصی برای آن تعیین کرد ؛ اما مدگرایی مدرن در ایران از آغازین سالهای دهه بیست خورشیدی برای اولین بار حرف از مد و سالن های مد بین زنان خانواده های اعیان تهرانی به میان آمد .شروع قصه از ایجا بود که در سال 1321 زینت جهانشاه به همراه همسرش از سوییس به ایران بازگشت . او در سوییس آموزش های خاصی در زمینه خیاطی مدرن در نزد خیاط معروف اروپایی ، یعنی پیر بالمر و مادرش فرا گرفت . به همین جهت تصمیم گرفت انچه را که در فرنگ اموخته بود به خانم های تهرانی عرضه کند ، بنابراین خیاط خانه ای را با یک نمایشگاه مد در تهران افتتاح کرد . بنابراین او اولین کسی است که پای مد گرایی مدرن را در ایران باز کرد .

نظریه اسلام پیرامون مبحث مدگرایی

رسالت اسلام به عنوان یک مکتب کامل الهی ، پاسخ گویی صحیح به تمام خواست های فطری و نیازهای اصیل انسانی است . بر این اساس ، در مجموعه تعالیم اسلامی از جمله در آیات قرآنی به مسئله زینت و جمال و زیبایی عنایت خاصی مبذول شده است . از تامل در این بخش از معارف اسلامی ، چند اصل کلی بسیار مهم مربوط به موضوع خود آرایی و زینت به دست می آید :

1 – حس زیبایی یکی از خصوصیات انسان است که ریشه در فطرت او دارد و به اقتضای این امر از دیدن هر گونه زیبایی لذت می برد .

2 – خود آرایی و زینت به عنوان بخشی از حس زیبایی نه تنها آثار بسیاری در روح و روان فرد دارد ، بلکه موجب تعالی و رشد افراد جامعه نیز می شود در مقابل ، پرهیز از خود آرایی و پریشانی چون با خواست فطری انسان در تعارض است ، به تدریج اثرات منفی در روان او به جای می گذارد که افسردگی روحی و عدم تعادل روحی از جمله آنهاست . لذا امیر المونین می فرمایند التجمل من اخلاق المومنین ؛ خود آرایی از خصوصیات انسانهای مومن است .

3 – در رهنمود های پیشوایان اسلام در مورد خود آرایی به موارد زیادی تصریح شده است که از جمله آنها ؛ لباس تمییز و آراسته ، خشبو کردن بدن و لباس ، نظافت بدن ، شانه کردن موی سر و صورت و ...

4 – هر چند اسلام توصیه به خود آرایی دارد اما هرگز این امر را منحصر به زینت ظاهر نمی داند بلکه آراستگی به فضایل معنوی و اخلاقی را که زمینه ساز سعادت و کمال روحی او هستند را مهمتر از آراستگی ظاهر می شمرد . چنانچه امیرالمونین می فرماید زینت البواطن اجمل من زینت الظواهر .

5 – گر چه در مجموعه تعالیم اسلامی به خود آرایی توصیه و تاکید فراوان شده است اما به جهت در امان ماندن از عوارض منفی افراط و تفریط در خود آرایی و مد گرایی حدود و چارچوب خاصی نیز برای آن تبیین شده است . مثلا ؛ حلال باشد ، سبب اسراف در سرمایه نباشد ، تجمل و خودنمایی نباشد ، زمینه تحرک هواهای نفسانی فراهم نگردد و همینطور خود آرایی به صورت تقلید کور کورانه از دیگران انجام نگیرد و ... در یک کلام باید گفت اسلام نه تنها مد گرایی و آراستگی را منع نمی کند بلکه به شیوه منطقی و معقول بر آن تاکید می کند در عین حال همیشه و در همه حال از افراط و تفریط در همه چیز منع می کند

 علل گرایش به مد گرایی

مهم ترین علت در این زمینه به فطرت و ذات انسانها باز می گردد و آن هم حس کمنموده نموده تا ال جویی و زیبا دوستی است . انسان ذاتا به دنبال تحول ، نوآوری و تنوع است و همواره سعی نموده تا زندگی و رفتار خود را متحول و متنوع نماید .آفرینش انسان به گونه ای است که او همواره از حالت یک نواختی گریزان بوده و در مقابل همیشه از تحول و نو آوری و تنوع در شکل و شیوه زندگی استقبال می کند . بسیاری از جوانان و نو جوانان صرفا به خاطر اینکه چیری مد شده و همه مردم از آن استفاده می کنند و فقط به خاطر همرنگی با جماعت و مورد تسخیر واقع نشدن مجبور به پیروی از مد می شوند ؛ یعنی تقلید کورکورانه از اطرافیان ، یکی از علل عمده گرایش و پیروی از مد در میان جوانان و نوجوانان است . در این نوع از مد گرای هیچ گونه تعقل و منطقی به چشم نمی خورد و صرفا تقلید صرف از دیگران مطرح است .یکی دیگر از علل پیروی جوانان و نوجوانان از مد ، تبلیغات فریبنده کشورهای غربی در مورد محصولات و کالاها می باشد . کشورهای غربی به عنوان بزرگترین صادر کننده مد در دنیا ، اهداف گوناگونی را در ارتباط با مد در نظر دارند . از عمده ترین اهداف این کشورها می توان به تضعیف نظام اعتقادی به خصوص جوامع اسلامی اشاره کرد . ، زیرا با حذف ارزش ها و اعتقادات جوامع ، غرب به اهداف استعماری خود نزدیک تر می شود . اما اهداف و شیوه های استعماری آن در دوره های مختلف کم و بیش متفاوت بوده است .

راه کار

در این زمینه چه باید کرد ، از چه راه هایی می توان این معضل مهم فرهنگی و اجتماعی را حل کرد و جوانان را از پیامد های این پدیده شوم استعماری در امان نگه داشت ؟ راه حل های زیر در این زمینه ارایه شده است :

1 – دادن آگاهی به جوانان :بی تردید شرط اصلی موفقیت در هر کاری ،    برخورداری از یک سلسله از آگاهی هاست . تا فرد به کمک آن بتواندبر ابعاد مختلف مسیر مورد نظرخود اشراف پیدا کرده و در هر مورد ، در هر مورد ، اقدامات لازم را به عمل آورد . بر این اساس ، اولیین و مهمترین گام در امر مبارزه با مد گرایی افراطی ، ارتقای سطح بینش جوانان است ؛ یعنی جوان علاوه بر اطلاع از ماهیت و علل گرایش به مد اولا ، باید حد معقول و متعادل آن را با توجه به فرهنگ جامعه اسلامی بشناسد و ثانیا ، اهداف فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی دشمن در زمینه ترویج مد گرایی را به خوبی تشخیص دهد . ثالثا ، ابزار شگردها و شیوه های گوناگونی را که دشمن در پیشبرد اهداف خویش از آنها استفاده می کند مورد شناسایی قرار دهد . تنها در این صورت است که جوان نه تنها تحت تاثیر تبلیغات دشمنان قرار نمی گیرد بلکه روز به روز در مسیر رشد و تعالی معنوی و ارزش های اجتماعی قرار گرفته و از به وجود آمدن زمینه نفوذ فرهنگی و اعتقادی آنها جلوگیری به عمل آورد .تحقق این امر از سه را میسر است :الف -  خانواده ؛ خانواده در تربیت و پرورش و دادن آگاهی به نوجوانان و جوانان نقش اساسی و تعیین کننده ایفا می کند . والدین علاوه بر کوشش در افزایش سطح آگاهی خود باید به تربیت درست و افزایش آگاهی فرزندان خود بپردازند  و ضمن برنامه ریزی مفید و دقیق برای اوقات فراغت آنها ، بر اعمال و رفتار فرزندان خود و معاشرت های آنها با دوستانشان نظارت کامل داشته باشند . مطمئنا نظارت و توجه کافی والدین به تربیت فرزندان خود نقش مهمی در جلوگیری آنها از انحراف و بی هویتی آنها ایفا خواهد کرد .ب -  رسانه های جمعی ؛ رسانه های جمعی به عنوان یکی از مهمترین کانال های رواج انواع مدهای غربی مطرح هستند . لذا آگاه سازی و آموزش استفاده صحیح از وسایل ارتباطی مختلف اعم از ویدیو ، ماهواره ، کامپیوتر، اینترنت و انواع فیلم ها و سی دی ها نقش مهمی در جلوگیری از گرایش کورکورانه نوجوانان و جوانان به مدهای مبتذل غربی دارد .ج – آموزش و پرورش: آموزش و پرورش نیز می بایست با ایجاد تحول در خود و درک شرایط موجود جامعه به خواستها و نیازهای قشر نوجوان جامعه اهمیت دهد و در بالا بردن سطح آگاهی جوانان نهایت سعی خود را بکند .تردیدی نیست که فرهنگ و هویت ملی ما همچون همه مقاطع تاریخ گذشته ، می تواند از طریق تطابق های لازم در برخورد با امواج هجوم زمانه راه درست ومنطقی خود را پیدا کرده و در مسیری سزاوار و شایسته به بالندگی خود ادامه دهد . هویت ملی ما با پشتوانه دینی ، ملی و تاریخی بر شالوده فرهنگ غنی غنی اسلامی استوار است . هویت اسلامی – ایرانی در گذشته بیش از آنکه جنبه ملی داشته باشد جنبه فرهنگی داشته است .

انسان می تواند و باید با پیشرفت های زمانه ، پیش برود اما آنچه مهم است مشغول نشدن به ظواهر تمدن و زندگی و سر گردان نشدن در دنیای ماشینی و کم نکردن هدف زندگی است . همراهی با تمدن و استفاده از ابزار جدید الزاما با تقلید از مد ها و روشهای تولید کنندگان آن همراه نیست ، بلکه می توان از آخرین فراوده های علمی جهان بهره مند شد و در عین حال در مسیر زندگی بر اساس نیازها و در راستای اهداف متعالی حرکت نمود . مسئولان و برنامه ریزان جامعه می بایست بر اساس ارزش های مذهبی و ملی جامعه ، مد تولید کنند . یک تمدن موفق از مد استفاده می کند نه اینکه آن را نفی کند . بلکه به جای منع ، ارزشهای والای دینی می بایست در قالب مد ارایه شده و مد تولید شود .در استفاده از مد می بایست بر اساس خرد ورزی حرکت کرد و به گونه ای عمل کرد که حاکی از از اندیشه و سخصیت انسان باشد . دکتر بنجامین اسپاک در این زمینه میگوید : درست است که مد لباس ، همیشه این طور باقی نمی ماند ، ولی لباسی که می پوشیم علاوه بر آنکه بدن ما را گرم نگه می دارد ، نشان می دهد که ما در مورد خودمان و کسانی که ما را می بینند چه فکر می کنیم .

2 – تقویت ایمان و ترویج ارزش های معنوی: در طول تاریخ هیچ عاملی مهمتر از تقویت ایمان و باورهای اعتقادی و رشد ارزشهای معنوی ، مانع پیشبرد اهداف استعماری نبوده است . از این رو استعمار همواره تلاش می کند تا از طریق تضعیف اصول اعتقادی و ارزش های اجتماعی قشر جوان و بی اعتنا ساختن آنان به ارزش های معنوی زمینه اجرای اهداف مورد نظر خود را فراهم سازد . در چنین شرایطی ، هیچ کاری به اندازه تقویت باورها ، ارزش ها و هنجارهای اجتماعی و دینی و پرورش ایمان موثر نیست .تقویت باورهای دینی و ارزش های اجتماعی و پی ریزی بینش صحیح در زمینه ارزش های دیننی و رعایت آنها ، همچون سنگری مستحکم ، مردم و به خصوص نسل جوان را در برابر هجوم همه جانبه فرهنگی دشمنان در امان نگه می دارد .بنابراین مسئولان فرهنگی و فرهیختگان جامعه موظف به واکسینه کردن مردم و به خصوص جوانان در این زمینه هستند .

3– پر کرذن خلاء فکری جوانان :قشر جوان جامعه ، علاوه بر نیازهای زیستی مشترکی که با سایر اقشار جامعه دارد ، از یک سلسله نیازهای روانی و عاطفه ای به خصوصی نیز برخوردار است که عدم ارضای ان ، مسائل و مشکلات فراوانی را برای جامعه به بار می آورد . از جمله پیامدهای عدم تامین نیازهای روحی و روانی جوانان ، پیدایش خلاء فکری و فرهنگی است که زمینه ساز نفوذ عناصر فرهنگی بیگانه و هجوم فکری و تبلیغی فرهنگ های بیگانه است . به عنوان مثال الگو طلبی یکی از خصوصیات مهم دوره جوانی و نو جوانی است ؛ یعنی جوان در مسیر کسب کمال به طور طبیعی مایل است از طریق تاسی به منش و رفتارهای افرادی که آنها را مظهر کمالات می داند خود را به فضایل و ارزشهای اخلاقی آراسته سازد. روشن است که اگر جوان به الگوی مناسبی در جامعه خود دست نیابد ، به الگو ها و ارزشهایی که بیگانگان با استفاده از ابزارهای تبلیغی به تمجید از آنها می پردازند گرایش پیدا می کند . بنابراین ضرورت داردکه در محیط زندگی جوان الگوهای مناسبی که با فرهنگ و ارزش های پذیرفته شده جامعه سازگاری دارند وجود داشته باشد ، تا این نیاز اصیل انسانی به صورت شایسته با توجه به مبانی اعتقادی و ارزشی او تامین شود و زمینه هر گونه کشش به سوی الگوهای تحمیلی و در عین حال ، زیان بار از بین برود . بر همین اساس ، اگر به سایر نیازهای زیستی ، ذهنی ، عاطفی، اعتقادی و فرهنگی جوان پاسخ مناسبی داده نشود جوانان به دنبال ارضای کاذب نیازهای خود رفته و الگو های نادرست را ملاک عمل خویش قرار می دهند .مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند :جوان اولا باید احساس مسئولیت کند ، یعنی واقعا خود را مسئول بداند و بخواهد که زندگی را با پای خودش پیش ببرد و حرکت کند و مثل پر کاهی در امواج حوادث نباشد . ثانیا ، با ایمان حرکت کند . ثالثا ، بصیرت و آگاهی داشته باشد. اگر جوانان این سه خصوصیت را در خودشان تامین کنند در همه زمینه ها می توانند موفقیت خودشان را تضمین کنند .

 گستره قلمرو مُد:

 مد گرایی فقط مخصوص حال نیست؛ نسل های گذشته ما مد های گوناگونی را در حافظه تاریخی خود دارند که هم اکنون حتی نام شان از یاد ها رفته است ؛ چنانچه چنانچه مد گرایی فقط مختص به پوشاک نیست ؛ از زایمان زنان ( که هم اکنون نوع سزارین آن مد شده ) تا اصلاح ریش جوانان می تواند تابعی از مد باشد . چنانچه در برهه ای زمان سبک ریش گذاشتن فلان خواننده، مد روز بود و اکنون بر باد دادن ریش به عنوان مد روز است! همچنینی گویش ها و اصطلاحات محاوره ای نیز تحت تاثیر مد قرار گرفته است ؛ زمانی استفاده از کلمات خارجی به عنوان مد و کلاس محسوب می شد و زمانی دیگر الفاظ چاله میدانی و پیش پا افتاده ، زیر و برِ زبان جوانان را پُر می کند . طرح های ظروف که دیگر جایگاه خاص خودش را در مدگرایی دارد! زملنی ظرف های سفالی با طرح های باستانی و قرون وسطایی زینت بخش سفره ها و ویترین منازل و مغازه ها بود و در برهه ای دیگر سادگی و بی طرحی ظروف ، مد محسوب می شود. پس مد دارای گستره و قلمرو وسیعی بر خورداراست و هر چیزی می تواند قابلیت مد شدن را داشته باشد.